Ήταν πριν 10 χρόνια όταν ο διάσημος, από την ταινία του Michael Lewis «The Big Short», επενδυτής, Michael Burry, ο οποίος βρέθηκε να «εμπλέκεται» και στην πρόσφατη υπόθεση της GameStop, μίλησε για την επένδυση στο νερό. Παρότι ο Burry σήμερα έχει ρευστοποιήσει τις επενδύσεις του σε φάρμες και νερό, πέρυσι διαπίστωσε ότι υπάρχει «μεγάλη ζήτηση για αυτά τα περιουσιακά στοιχεία».
Η γη είναι μια απαλή μπλε κουκίδα, όταν την βλέπεις από το διάστημα, καθώς είναι καλυμμένη κατά 71% από νερό. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος αυτού είναι αλμυρό. Σύμφωνα με τη NASA, μόνο το 2,5% του συνολικού νερού της Γης είναι καθαρό και το περισσότερο στους πάγους. Επομένως απομένει μια μικρή ποσότητα για όλους τους τρόπους που χρησιμοποιούμε νερό.
Προσπάθειες που σχετίζονται με έργα αφαλάτωσης θα μπορούσαν να βοηθήσουν, αλλά βρίσκονται σε πολύ πρώιμα στάδια. Με πάνω από 7,5 δισ. παγκόσμιο πληθυσμό, που εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει τα 10 δισ. το 2050, 844 εκατ. άνθρωποι (περίπου 1 στους 9, βάσει στοιχείων του 2018) δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, ενώ ετησίως 300.000 παιδιά κάτω των 5 ετών χάνουν τη ζωή τους από διάρροια, που προκαλείται από βρώμικο νερό και κακή υγιεινή.
Ωστόσο, η παροχή νερού και υγιεινής σε όλους όσοι το χρειάζονται υπολογίζεται ότι στοιχίζει μόλις το 0,1% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε ετήσια βάση έως το 2030 και, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το οικονομικό όφελος ανέρχεται σε 60 δισ. δολάρια ετησίως.
Η αύξηση του πληθυσμού, η ρύπανση, η ξηρασία, αλλά και η κλιματική αλλαγή είναι μόνο μερικοί από τους λόγους που κάνουν την λειψυδρία το καυτό θέμα των επόμενων ετών.
Πραγματική απειλή οι πόλεμοι για το νερό
Στις αρχές του Δεκεμβρίου το νερό συγκαταλέχθηκε στα εμπορεύματα που διαπραγματεύονται στη Wall Street, όπως ο χρυσός, το πετρέλαιο, ο χαλκός κ.α.. Η έναρξη διαπραγμάτευσης του νερού αναδεικνύει τις ανησυχίες για έναν φυσικό πόρο ζωτικής σημασίας που κινδυνεύει να γίνει σπάνιος σε όλο τον κόσμο.
Πολλοί ειδικοί προειδοποιούν για ενδεχόμενους πολέμους νερού καθώς ο ανταγωνισμός αυξάνεται μεταξύ των αναγκών από τη γεωργία, την ενέργεια και τις αναπτυσσόμενες πόλεις. Ειδικότερα, η παραγωγή τροφίμων θα μπορούσε να τεθεί σε κίνδυνο καθώς η ξηρασία καθιστά όλο και πιο δύσκολη την καλλιέργεια σε πολλά μέρη του κόσμου.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, περίπου 3,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε γεωργικές περιοχές με «υψηλή έως πολύ υψηλή» έλλειψη νερού και ο ανταγωνισμός για τους πόρους αυξάνεται, καθώς οι σοβαρές ξηρασίες γίνονται ολοένα και πιο συχνές, ενώ παράλληλα εντείνεται η ζήτηση για τρόφιμα υψηλής έντασης νερού, όπως το κρέας και τα γαλακτοκομικά.
Περισσότερο έχουν πληγεί οι περιοχές της Ασίας και της Βόρειας Αφρικής, ενώ σχεδόν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού αναμένεται να αντιμετωπίσουν έλλειψη νερού έως το 2025.
Η Καλιφόρνια, για παράδειγμα, αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα ξηρασίας, η οποία ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2011 και οι μεγαλύτερες επιπτώσεις της φάνηκαν τον Ιούλιο του 2014, με το 58% της γης να υποφέρει «εξαιρετική ξηρασία».
Οι αγορές των futures
Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης γεωργικών προϊόντων και πετρελαίου διαπραγματεύονται εδώ και αιώνες σε όλο τον κόσμο, αν και αυξήθηκαν σημαντικά μετά την παγκόσμια άνοδο της τιμής του πετρελαίου τη δεκαετία του '70.
Πρόκειται για συμβόλαια, που διασφαλίζουν ότι σε μία δεδομένη στιγμή στο μέλλον ο δικαιούχος παραλαμβάνει μία συγκεκριμένη ποσότητα του εμπορεύματος σε μία εκ των προτέρων καθορισμένη τιμή. Σε αντίθεση με τα άλλα συμβόλαια, αυτό του νερού αφορά μόνο το κλείδωμα μιας τιμής για αντιστάθμιση έναντι των υψηλότερων τιμών στην αγορά spot σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή στο μέλλον.
Έτσι, από τον Δεκέμβριο του 2020, το Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων του Σικάγο (CME) προσφέρει επενδύσεις στον δείκτη Nasdaq Veles California Index, ο οποίος εμφανίστηκε για πρώτη φορά πριν από δυο χρόνια. Τα συμβόλαια επιτρέπουν στους αγρότες, τα hedge funds και τους δήμους να στοιχηματίζουν στη μελλοντική τιμή και διαθεσιμότητα νερού στην Καλιφόρνια, τη μεγαλύτερη αγροτική περιοχή των ΗΠΑ και την πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου.
Ανακοινώθηκαν τον Σεπτέμβριο καθώς η ζέστη και οι πυρκαγιές έπληξαν τη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ και η Καλιφόρνια μαχόταν με οκτώ χρόνια ξηρασίας.
Πρόκειται για «ένα καινοτόμο, πρώτο του είδους του εργαλείο που παρέχει στους γεωργικούς, εμπορικούς και δημοτικούς χρήστες νερού μεγαλύτερη διαφάνεια και μεταφορά κινδύνων. Όλα αυτά μπορούν να βοηθήσουν στην αποτελεσματικότερη ευθυγράμμιση της προσφοράς και της ζήτησης αυτού του ζωτικού πόρου», αναφέρεται στην ανακοίνωση.
«Μια ρευστή, διαφανής αγορά συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης θα συμβάλει στη δημιουργία μιας προθεσμιακής καμπύλης, ώστε οι χρήστες νερού να μπορούν να αντισταθμίσουν τον μελλοντικό κίνδυνο των τιμών», σημειώνεται. Σύμφωνα με το CME, για παράδειγμα, το 40% του νερού που καταναλώνεται στην Καλιφόρνια χρησιμοποιείται για την άρδευση των 9 εκατομμυρίων στρεμμάτων της. Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης Nasdaq Veles California Water Index επιτρέπουν σε έναν παραγωγό να κάνει σχεδιασμό προκειμένου να αλλάξει το κόστος του νερού που χρειάζεται για άρδευση μεγάλης κλίμακας.
Το συμβόλαιο διακανονίζεται οικονομικά βάσει του Nasdaq Veles California Water Index που δημιουργήθηκε το 2018. Ο δείκτης καθορίζει μια εβδομαδιαία τιμή αναφοράς (spot price) για τα δικαιώματα νερού στην Καλιφόρνια σύμφωνα με τον σταθμισμένο, με βάση τον όγκο, μέσο όρο των τιμών συναλλαγών στις πέντε μεγαλύτερες και πιο ενεργές αγορές νερού της Καλιφόρνιας.
Να σημειωθεί ότι η Nasdaq ανέπτυξε τον δείκτη NQH2O σε συνεργασία με τη Veles Water Limited, μια εταιρεία που ειδικεύεται στην ανάπτυξη χρηματοοικονομικών προϊόντων για αγορές νερού. Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό του δείκτη παρέχονται από την WestWater Research, μια οικονομική εταιρεία συμβούλων που επικεντρώνεται στην τιμολόγηση, την αποτίμηση και τις συμβουλευτικές υπηρεσίες συναλλαγών για τα δικαιώματα των υδάτων και την ανάπτυξη των υδάτινων πόρων.
Οι κίνδυνοι μιας κερδοσκοπικής φούσκας και τα ερωτήματα ηθικής φύσεως
Ο δείκτης Veles California Index αλλά και τα futures θα μπορούσαν να είναι μόνο η αρχή μιας σειράς αντίστοιχων διαπραγματεύσεων.
Από την πλευρά τους, τα Ηνωμένα Έθνη προειδοποιούν ότι τα νέα futures ενέχουν τον κίνδυνο ένα σημαντικό δημόσιο αγαθό να αντιμετωπιστεί όπως ο χρυσός και το πετρέλαιο, κάνοντας την αγορά ευάλωτη σε μια κερδοσκοπική φούσκα. Υπάρχει ο κίνδυνος αύξησης των τιμών ενός αγαθού που «ανήκει σε όλους» και είναι ζωτικής σημασίας ακόμα και στη διαχείριση της πανδημίας Covid-19, υποστηρίζει ο Pedro Arrojo-Agudo, ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο ασφαλές πόσιμο νερό και την αποχέτευση, χτυπώντας «καμπανάκι» για ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα που απειλείται.
Παράλληλα, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης στην αγορά νερού μπορεί να έχουν συνέπειες για τον καταναλωτή. «Αν αντιμετωπίσουμε το νερό ως εμπόρευμα, θα πρέπει να αναλογιστούμε τους άμεσους και έμμεσους κινδύνους μίας τέτοιας προσέγγισης», δήλωνε στους Financial Times ο Σάιμον Τζόουνς, μέχρι πρότινος επικεφαλής του αμερικανικού οργανισμού Futures Industry Association (FIA) στην Ευρώπη.
«Αυτό που αντιπροσωπεύεται είναι μια κυνική προσπάθεια να δημιουργήσουμε κάτι που μοιάζει με καζίνο, ώστε μερικοί άνθρωποι να βγάλουν λεφτά από άλλους που υποφέρουν», αναφέρει στο Βloomberg ο Basav Sen, επικεφαλής του προγράμματος για τη Δικαιοσύνη του Κλίματος του Institute for Policy Studies.
Αντίθετα, ο Barton "Buzz" Thompson, καθηγητής νομοθεσίας για τους φυσικούς πόρους στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, δεν φαίνεται αισιόδοξος για το μέλλον αυτής της διαπραγμάτευσης. Όπως δήλωσε στο Βloomberg, ενώ δεν έχει ιδέα αν τα συμβόλαια θα είναι επιτυχή, δεν το βλέπει ως μεταμόρφωση της αγοράς νερού. «Δεν πιστεύω ότι το ίδιο το συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης αλλάζει πραγματικά τις αγορές νερού», υποστήριξε.
Εξάλλου, σύμφωνα με τον David Fickling, αρθρογράφο του Βloomberg, το νερό δεν θα τα καταφέρει ως μεγάλο εμπόρευμα για λόγους όπως η αφθονία, η τιμή και το βάρος. Τα εμπορεύματα που είναι πιο σημαντικά για τις χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν κοινά χαρακτηριστικά, όπως το ότι χρησιμοποιούνται παγκοσμίως αλλά παράγονται σε λίγες μόνο τοποθεσίες, ενώ η αξία τους είναι υψηλή σε σχέση με τη μάζα τους, έτσι ώστε ακόμη και σε μεγάλες αποστάσεις το κόστος των φορτίων να είναι ένα μικρό ποσοστό της τελικής τιμής.
Στο παρελθόν έχει αποδειχθεί επανειλημμένως ότι κερδοσκοπικές κινήσεις στο Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε επισιτιστικές κρίσεις, αναφέρει η Deutsche Welle. Για παράδειγμα το 2008 και το 2010 κερδοσκοπικά funds είχαν ποντάρει σε ανοδικές τιμές του κακάο, επιφέροντας αυξήσεις έως και 150% στην τιμή του προϊόντος. Αντίστοιχες κινήσεις είχαν γίνει το 2007 και το 2008 στo σιτάρι και στη σόγια, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι τιμές διεθνώς και να προκληθούν ελλείψεις και βίαιες ταραχές σε αναπτυσσόμενες χώρες.
